قطار مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و ۵+۱ این روز‌ها به ایستگاه جدیدی وارد شده است.
قطار مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و ۵+۱ این روز‌ها به ایستگاه جدیدی وارد شده است. بعد از گذشت چند دور مذاکرات فشرده بین مذاکره کنندگان ارشد دو طرف، نهایتا در ۱۳ فروردین سال ۹۴، بیانیه سوئیس در لوزان نهایی شد و توافق انجام شده از سوی «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه ایران و «فدریکا موگرینی»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک نشست مطبوعاتی اعلام شد.
انتشار بیانیه سوئیس گام مهمی در ادامه مذاکرات و نگارش متن نهایی توافق خواهد بود. هرچند به گفته کار‌شناسان بیانیه مذکور، هیچ گونه جنبه الزام آوری برای طرفین نداشته و ندارد و تنها راهکارهایی برای ادامه روند مذاکرات و مکتوب شدن توافق‌های دوجانبه خواهد داشت.
از همان ساعات ابتدایی انتشار بیانیه، مخالفان و موافقان به بیان نظرات و موضع گیری پرداختند. در عین حال همه نخبگان، نظر رهبری را در ادامه روند مذاکرات مهم و حیاتی و تعیین کننده می‌دانستند. بعد از گذشت یک هفته، رهبری در سخنرانی در جمع مداحان، به تبیین نظرات خود در رابطه با بیانیه لوزان پرداختند. رهبری همچون گذشته با تاکید بر حمایت از دولت و تیم مذاکره کننده، خواستار توجه هرچه بیشتر مسئولان امر به خطوط قرمز نظام در بحث مذاکرات هسته‌ای شدند. در ادامه تلاش شده تا برخی از این خطوط قرمز‌ها که در سخنرانی اخیر رهبری نیز به آن‌ها اشاره شده، پرداخته شود.
مذاکرات در چارچوب هسته‌ای باشد و باقی بماند
رهبری تأکید کردند که «هیچ‌وقت نسبت به مذاکرهٔ با آمریکا خوش‌بین نبودم. نه از باب یک توهّم بلکه از باب تجربه»؛ اما هیچ‌گاه با مذاکرات موردی مخالفت نکرده‌اند و دست دستگاه دیپلماسی کشور را در دولت‌های مختلف برای مذاکرات موردی در رابطه با مسائل خاص بازگذاشته‌اند. مذاکرات پیش رو نیز، صرفا باید مذاکره درباره موضوعات هسته‌ای باشد. طرف غربی حق ندارد به بهانه مذاکرات هسته‌ای، در حوزه‌های غیرمرتبط ورود کرده و الزاماتی را بر طرف ایرانی بار کند.
در طول مذاکرات بار‌ها دیده شده است که وقوع تحولاتی در منطقه غرب آسیا، بازتاب‌هایی در روند مذاکرات داشته است.
اهمیت جزئیات در مذاکره
در مذاکرات هسته‌ای به دلیل غیرقابل اعتماد بودن طرف مذاکره کننده اعم از آمریکا و کشورهای اروپایی، باید در حد امکان جزییات مطرح و مکتوب شود.
مطرح شدن کلیات ممکن است سبب شود که طرف مقابل با خیانت و بدعهدی، محدودیت‌های پیش بینی نشده‌ای را تحمیل کند. لذا بهتر است که جزییات مشخص و روشن باشد. روش‌ها و امکانات عملیاتی شدن توافق روشن باشد. جزییات مندرج در متن توافق باید مرتبط با موضوعات هسته‌ای باشد. بحث راستی آزمایی از موضوعاتی است که در سال‌های اخیر به کرّات از سوی مذاکره کنندگان ۵+۱ مطرح شده است. راستی آزمایی و فضای اعتمادسازی نیز باید در چارچوب مسائل هسته‌ای باشد و نباید به بهانه راستی آزمایی به سمت نظارت و بازرسی‌های بی‌حد و حصر وارد شوند.
تأمین منافع ملت ایران و حفظ عزت ملی
رهبری: «از رسیدن به یک توافقی که منافع ملّت ایران را تأمین کند و عزّت ملّت ایران را حفظ کند، صددرصد من حمایت می‌کنم و استقبال می‌کنم.»
بی‌شک اصل اساسی و اولیه هر مذاکره‌ای تأمین منافع ملی کشور است. هر دولتی و هر تیم مذاکره کننده‌ای موظف است که برای تأمین منافع ملی بر سر میز مذاکره بنشیند. هر توافقی که بخواهد در مقابل رسیدن به توافق، منافع ملی را تهدید کند یا عزت ملی را خدشه دار نماید، نه از سوی رهبری و نه از سوی مردم و نخبگان پذیرفته نیست.
مردم به پای تحقق حق فناوری هسته‌ای شهید داده‌اند و حاضر نیستند به بهانه تعامل با غرب و مذاکره بی‌حاصل، تلاش‌های جوانانشان نادیده گرفته شود. مردم این خواسته و مطالبه را در برهه‌های خاص به دولت‌های مختلف گوشزد کرده‌اند.
توافق نکردن بهتر از توافق بد است
طرفهای غربی گاهی از مذاکره برای مذاکره سخن می‌گویند، گاه آوردن جمهوری اسلامی ایران را به پای میز مذاکره، فارغ از نتیجه مذاکرات یک پیروزی قلمداد می‌کنند. این در حالیست که پیش از این نیز جمهوری اسلامی در رابطه با برخی مسائل منطقه‌ای مانند عراق و سوریه با طرفهای غربی و آمریکایی برسر میز مذاکره نشسته است.
البته رهبری در سخنرانی اخیر تاکید کردند که این مذاکرات صرفا مربوط با مساله هسته‌ای است: «این مذاکراتی که دارد انجام می‌گیرد ــ که بخشی از آن هم مذاکرهٔ با طرفهای آمریکایی است ــ فقط در موضوع هسته‌ای است؛ فقط. ما در هیچ موضوع دیگری فعلاً با آمریکا مذاکره نداریم؛ هیچ؛ این را همه بدانند؛ نه در مسائل منطقه، نه در مسائل گوناگون داخلی، نه در مسائل بین‌المللی؛ امروز فقط موضوع مورد بحث و مورد مذاکره، مسائل هسته‌ای است.»
گاهی این برداشت نیز پیش می‌آید که برخی از نخبگان سیاسی برای رسیدن به هدف‌های کوتاه مدت داخلی، حاضرند به هر توافقی تن در دهند. برخی نتایج انتخابات مجلس و ریاست جمهوری پیش رو را در گرو این می‌بینند که مذاکرات بالاخره به نتیجه برسد و یک توافق نامه‌ای به امضای طرفین برسد. این در حالی است که همان طور که رهبری هم تاکید کردند، توافق نکردن از توافق بد، بهتر است. قرار نیست توافق شود به هر بهایی. ملت ایران، ملت عزتمند و با شرافتی هستند و حاضر نیستند برای رسیدن به یک توافق عزت خود را معامله کنند.
حفظ دستاوردهای کنونی هسته‌ای
در مذاکرات آتی و هم در متن توافق نهایی باید دستآوردهای هسته‌ای کشور که با تلاش‌های شبانه روزی و مجاهدت جوانان محقق شده است، حفظ و حراست گردد. در بعضی صحبت‌های رسانه‌ای طرفهای غربی از متوقف شدن برنامه هسته‌ای ایران و حتی از بازگشت ایران به ده سال قبل سخن گفته شده است. البته باید به یاد داشت بسیاری از این صحبت‌ها بازی‌های رسانه‌ای غرب است تا واکنش‌های داخلی مسئولان و نخبگان و حتی عموم مردم نسبت به دستاوردهای هسته‌ای سنجیده شود و متناسب حساسیت‌ها، چانه زنی‌های دیپلماتیک برنامه ریزی شود.
امتیاز ویژه‌ای که برنامه هسته‌ای ایران دارد، بومی بودن آن است. آنچه امروز به عنوان توانمندی‌های هسته‌ای از آن نام برده می‌شود، ثمر تلاش‌های جوانان و نخبگان وطنی است. شاید بتوان برنامه‌ای را تعطیل کرد ولی دانشی را که نتیجه فکر و اندیشه یک ملت است را نمی‌توان از آن‌ها گرفت.
شاید ترور دانشمندان هسته‌ای، بازتابی از همین امر باشد که غربی‌ها فکر می‌کردند در صورت ترور یک دانشمند، علم و فناوری هم حذف خواهد شد. اما کاروان علم همچنان به پیش می‌رود. رهبری نیز در سخنرانی اخیر خود بیان فرمودند: «حالا فلان کشور عقب‌افتاده، می‌گوید اگر ایران غنی‌سازی داشته باشد من هم می‌خواهم غنی‌سازی داشته باشم؛ خیلی خب برو تو هم غنی‌سازی کن؛ بلدی برو بکن. ما که غنی‌سازی را از کسی نگرفتیم، استعداد درونی ما است؛ [اگر] شما هم استعداد درونی در ملّتت داری، برو غنی‌سازی کن؛ [این] بهانه‌گیری‌های بچّه‌گانه که بعضی از کشور‌ها می‌کنند.»
لغو تحریم‌ها به صورت کامل و یکجا
در سال‌های اخیر، موضوع تحریم‌های اقتصادی از عمده مسائلی است که بصورت مدام در فضای رسانه‌ای و گاه حتی نخبگان اقتصادی مطرح شده است. فضای افکار عمومی روی مسأله تحریم‌ها حساس شده است و همین سبب شده در پی تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران، کشورهای غربی تحریم‌های سخت تری را برضد جمهوری اسلامی ایران، اعمال نمایند.
در مذاکرات نیز افزایش یا لغو تحریم‌ها و گسترش تحریم‌ها به حوزه‌های غیر هسته‌ای همواره جزو بندهای توافق بین طرفین بوده است. بی‌شک دولت یازدهم با شعار رسیدن به توافق جامع هسته‌ای و لغو تحریم‌های اقتصادی توانست رأی افکار عمومی را به خود اختصاص دهد. چرخیدن چرخ سانتریفیوژ‌ها به شرط چرخیدن چرخ صنعت و کارخانه‌ها مطرح شد و مردم به امید رسیدن طرفین به یک توافق خوب، پای صندوق‌های رأی آمدند و حسن روحانی را به عنوان یازدهمین رئیس جمهور راهی پاستور کردند.
دولت یازدهم نیز تلاش کرده است تا در مذاکرات هسته‌ای، تمام توان خود را برای لغو تحریم‌ها به کار گیرد. هرچه حساسیت طرف ایرانی بر این موضوع بیشتر شده، شرایط لغو از سوی غربی‌ها سخت گیرانه‌تر شده است. بعد از توافق ژنو نیز طرف غربی برخلاف تعهدات مندرج در این بیانیه، تحریم‌های بیشتری را بر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران تحمیل کرده و پرده‌ای دیگر از غیرقابل اعتماد بودن خود را نشان داد.
در سخنرانی اخیر رهبری تأکید کردند که مذاکرات هسته‌ای به این دلیل ادامه پیدا کرده است تا تحریم‌ها برداشته شود و ما خواستار برداشته شدن همه تحریم‌ها به طور کامل و یکجا هستیم. رئیس جمهور محترم نیز در برنامه روز ملی فناوری هسته‌ای بر لغو همه تحریم‌ها به صورت یکجا تأکید کردند.
عدم پذیرش نظارت بر حریم امنیّتی و دفاعی کشور
یکی از موضوعاتی که در روزهای پس از انتشار بیانیه سوئیس مطرح شده است، نظارت بازرسان آژانس انرژی اتمی از سیستم‌های دفاعی کشور و به ویژه روند تولید موشک‌های بالستیک تولید داخل است.
ادعای طرف غربی راستی آزمایی ادعاهای ایران درباره صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است اما هر کشوری سیستم و تجهیزات دفاعی خاص خود را دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز با اتکا به توانمندی کار‌شناسان داخلی به فناوری‌های نوینی در عرصه دفاعی دست یافته است و به هیچ دلیلی اجازه سوء استفاده از آن‌ها را به هیچ کشوری نخواهد داد. فرماندهان نظامی نیز در سخنرانی‌هایی بر امنیتی بودن ساختار دفاعی کشور تأکید کرده‌اند.
اعضای تیم مذاکره کننده نیز دستآوردهای دفاعی کشور را غیرقابل مذاکره و خارج از بحث مذاکرات عنوان کرده‌اند.
حمایت جمهوری اسلامی ایران از محور مقاومت
همان گونه که رهبری تأکید کرده‌اند و در قانون اساسی هم ذکر شده، حمایت از مستضعفان جهان و به ویژه برادران مقاومت، یک وظیفه انسانی، اسلامی، اخلاقی و استراتژیک برای جمهوری اسلامی ایران بوده و هست.
بی‌شک برقراری امنیت در کشورهای محور مقاومت، نه تنها برای کشورهای دوست و برادر دارای اهمیت است، برای امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران بسیار حائز اهمیت بوده و هست. گره زدن توافق نهایی هسته‌ای به موضوعات منطقه‌ای، فرا‌تر رفتن از چارچوب مذاکرات هسته‌ای است و بیش از آنکه به موضوعات هسته‌ای و راستی آزمایی و اعتماد سازی برای آژانس انرژی اتمی مرتبط باشد، با زیاده خواهی‌های طرفهای مذاکره کننده ارتباط دارد.
همان طور که رهبری هم فرمودند:«حمایت ما از برادران مقاوم مان در نقاط مختلف؛ این‌ها مطلقاً نبایستی در مذاکرات مورد خدشه قرار بگیرد.»
ادامه روند توسعه علمی و فنی فناوری هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران
در چارچوب اساسنامه آژانس انرژی اتمی و همچنین پروتکل‌های الحاقی کشورهای عضو آژانس حق دارند تا به تحقیقات صلح آمیز هسته‌ای مبادرت کنند.
برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران همانطور که از ابتدای اعلام شده است، با اهداف صلح آمیز آغاز و ادامه پیدا کرده است. هیچ توافقی نباید جمهوری اسلامی ایران را از این حق بین المللی محروم نماید
با توجه به بازرسی‌های مدام آژانس انرژی اتمی و حصول اطمینان از صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران، باید فضای ادامه توسعه علمی و فنی این فناوری در داخل کشور محفوظ بماند. در سال‌های اخیر بیشترین میزان بازرسی از تأسیسات هسته‌ای ایران به صورت سرزده فراهم شده است و تاکنون هیچ گونه انحرافی در برنامه هسته‌ای ایران گزارش نشده است. جا دارد تیم مذاکره کننده با تأکید بر همین امر، بر حق توسعه علمی و فنی هسته‌ای پافشاری کنند.