برای نمایش بهتر وب سایت از ورژن جدید مرورگر فایرفاکس یا گوگل کروم استفاده نمایید.
مرتضی جمشیدی // در سال تحصیلی گذشته بیش از ۴ میلیون و ۲۵۰ هزار دانشجو در کل کشور در موسسات آموزشی و در مقاطع مختلف تحصیل کرده‌اند. ترکیب درصد این عدد قابل توجه میان مراکز دانشگاهی مختلف بر اساس جدول زیر تفکیک شده است: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ۱۵ درصددانشگاه پیام نور ۲۵ درصددانشگاه آزاد اسلامی ۳۶ درصددانشگاه جامع علمی کاربردی ۱۰ درصدموسسات غیردولتی غیرانتفاعی 9.2 درصددستگاههای اجرایی ۷ درصددانشگاه فنی و حرفه ای 3.5 درصد بر اساس این آمار تعداد دانشجویان دانشگاه آزاد بیش از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر خواهند بود که در مجموع واحدهای دانشگاهی این نهاد، مشغول به تحصیل بوده‌اند. دانشگاه آزاد اسلامی با وجود آنکه دارای واحدهای متعدد است اما در رتبه بندی‌های مختلفی که در سطح کشور، منطقه و جهان صورت می‌گیرد در حکم یک دانشگاه واحد به شمار می‌رود و ارزیابی علمی آن نیز در مقایسه با سایر دانشگاه‌ها به عنوان یک دانشگاه واحد سنجیده می‌شود. از این رو با توجه به تعداد بسیار بالای دانشجویان این دانشگاه به سختی می‌توان در کشور دانشگاهی را متصور شد که بتواند با دانشگاه آزاد از نگاه تولید کمی علم رقابت کند. با یک برآورد سطحی می‌توان مدعی شد که مجموع تمام دانشجویان دانشگاه‌هایی که به اصطلاح دانشگاه دولتی به شمار می‌روند، از نصف دانشجویان دانشگاه آزاد نیز کمتر خواهند بود. این مزیت عمده موجب می‌شود که به عنوان مثال برای مقایسه مقالات تولیدی دانشگاه آزاد با دانشگاه دیگری همچون دانشگاه تهران یا دانشگاه صنعتی شریف یا دانشگاه صنعتی امیر کبیر، رقابتی نامتوازن صورت بگیرد. رقابتی که میان دانشگاهی با بیش از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دانشجوست با دانشگاهی که بین ۳۰ هزار نفر تا ۷ هزار نفر دانشجو دارد؛ نمی‌تواند در حقیقت یک رقابت معنادار باشد. به هر ترتیب از آنجا که ساختار تشکیلاتی دانشگاه آزاد ایجاب می‌کند تا تمام واحدهای این دانشگاه تحت یک نام واحد فعالیت کنند، به ناچار باید رتبه بندی‌های مختلف علمی این دانشگاه را نیز بر همین اساس مورد مطالعه قرار داد. رتبه بندی‌های مختلفی که بر اساس پایگاه استنادی Scopus، Scimago و نیز رتبه بندی در سطح مقالات و تولید علم صورت می‌گیرد نشان می‌دهد در طول سال‌های اخیر دانشگاه آزاد در یک مسیر رو به رشد توانسته است ضمن تثبیت رتبه نخست خود در سطح کشور و دست یابی به رتبه نخست در منطقه، رتبه‌های خود در میدان رقابت با دانشگاه‌های جهان را نیز ارتقا بخشد. بر اساس آماری که توسط مرجع Scimago از میزان تولید علم در سطح دانشگاه‌های جهان منتشر شده و کارنامه هر دانشگاه را در سه سطح کشوری، منطقه‌ای و جهانی رتبه بندی نموده است، دانشگاه آزاد از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ توانسته از رتبه ۴ کشوری به رتبه ۱ ارتقا پیدا کند. این دانشگاه همین طور توانسته است در سطح منطقه‌ای در طول این سال‌ها از رتبه ۲۱ به رتبه ۱ دست یابد و از رتبه ۷۷۸ جهانی به رتبه ۸۷ برسد. این روند رو به رشد در قالب معیار کمی سنجش تولید علم اتفاق مهم و قابل تقدیری است که در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی و با همت اساتید و دانشجویان پویا صورت گرفته است، اما آنچه که در این بین قابل بیان و پیگیری است، رویکرد بخش مدیریتی این نهاد در مطالعه این آمار است. باید پرسید که مدیریت دانشگاه آزاد نیز مانند سطوح ژورنالیستی میزان علمی بودن خود را بر اساس جداولی می‌سنجد که در آن تعداد دانشجویان دو دانشگاه در ارزیابی توان علمی آن‌ها دخیل نیست؟ آیا مقایسه دانشگاه آزاد با ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دانشجو با دانشگاه تهران با حدود ۳۰ هزار دانشجو از نظر تولید علم امری منطقی است و اگر دانشگاه آزاد در این زمینه از دانشگاه تهران پیشی گرفت باید نشانه برتری دانشگاه آزاد نسبت به دانشگاه تهران به شمار رود؟ یا آنکه باید به دنبال معیاری دیگر در ارزیابی سطح علمی دانشگاه‌ها بود؟ البته از این نکته نباید غافل شد که در همین مراجع سنجش بین المللی نیز در کنار رتبه بندی کمی در تولید علم، در بخش دیگری نیز به رتبه بندی مقالات با کیفیت نیز پرداخته می‌شود که در این رتبه بندی دانشگاه آزاد در سطح کشوری از اغلب دانشگاه‌های دولتی عقب مانده است. در آماری که در این بخش بر اساس مقالات تولیدی در سال ۲۰۱۳ صورت گرفته است، درصد مقالات کیفی برخی دانشگاه‌های بر‌تر کشور بر اساس جدول زیر اعلام شده‌اند: نام دانشگاه درصد مقالات با کیفیتدانشگاه آزاد اسلامی 11.09دانشگاه تهران 20.11دانشگاه علوم پزشکی تهران 15.25دانشگاه شریف 21.9دانشگاه امیر کبیر 14.29دانشگاه تربیت مدرس 15.75دانشگاه ایران 13.07دانشگاه شیراز 18.46دانشگاه فردوسی مشهد 17.85دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی 12.82دانشگاه صنعتی اصفهان 25.07دانشگاه شهید بهشتی 16.08دانشگاه خواجه نصیر 15.87دانشگاه تبریز 18.39دانشگاه علوم پزشکی شیراز 11.66دانشگاه علوم پزشکی تبریز 24.04دانشگاه پیام نور 15.48 این جدول نشان می‌دهد رتبه‌های تک رقمی دانشگاه آزاد در سطح کشور و منطقه در عین قابل تقدیر بودن، در مقایسه با سایر دانشگاه‌های کشور قابل توجه نیست. دانشگاهی که به فراخور جمعیت میلیونی خود بالا‌ترین تولید مقاله در سطح دانشگاه‌های کشور و منطقه را دارد، از نظر کیفی بودن مقالات توان رقابتی قابل قبولی از خود نشان نمی‌دهد و در مقایسه با دانشگاه‌هایی که کمتر از نیم درصد جمعیت آن را دارند، نیز حرفی برای گفتن ندارد. بر اساس آمارهای مربوط به سال ۹۰ ظرفیت، دارایی‌ها و امکانات در اختیار این نهاد دانشگاهی عبارتند از: ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دانشجو، ۳ میلیون دانش آموخته، ۴۰۰ واحد و مرکز آموزشی در داخل و خارج از کشور، ۳۰ هزار عضو هیات علمی، ۳۱ هزار نفر پرسنل، ۱۶ میلیون متر مربع فضای آموزشی و رفاهی، ۶۰۰ مدرسه سما و ۱۱۰ آموزشکده سما. وجود چنین حجمی از سرمایه انسانی و مادی برای دانشگاه آزاد ضمن ایجاد یک فرصت بی‌نظیر برای اعتلای سطح علمی کشور، می‌تواند در قالب یک تهدید ملی نیز به شمار رود. در صورتی که این ظرفیت عظیم توان پاسخگویی و داشتن خروجی متناسب با داشته‌های خود را به منصه ظهور نرساند بی‌شک منجر به وارد شدن آسیب جدی به بدنه علمی کشور خواهد شد. امروز در سطح مجامع علمی و دانشجویی نسبت به کیفیت علمی واحدهای دانشگاه آزاد انتقادات جدی و فراوانی وارد است. بسیاری از دانشگاه‌های دولتی در شهرهای بسیار دور‌تر از تهران نیز برای انتخاب رشته نزد دانشجویان، نسبت به واحدهای دانشگاه آزاد مستقر در تهران ارجحیت دارند. وجود چنین نگاهی در سطح متقاضیان ورود به دانشگاه در کنار رویکرد توسعه‌گرای دانشگاه آزاد در تحصیلات تکمیلی که در هفته‌های اخیر رسانه‌ای شده است این پرسش را به اذهان متبادر می‌سازد که این دانشگاه در حالی که هنوز پس از ۳۲ سال از فعالیت خود نتوانسته است جایگاه کیفی خود را نزد افکار عمومی به دست آورد با چه اهدافی به دنبال افزایش ظرفیت‌های پذیرش خود آن هم در سطح تحصیلات تکمیلی است.