احمد گلستانه
انقلاب اسلامی ایران یك انقلاب استثنائی و یك پدیده‌‌ی منحصر به فرد در قرن بیستم بود. «شك نباید كرد كه انقلاب اسلامی ایران از همهی انقلاب‌ها جدا است. هم در پیدایش و هم در كیفیت مبارزه و هم در انگیزه‌ی انقلاب و قیام.»
۱ تمایزی كه آگاهی از آن كمك مؤثری در شناخت توانایی‌های انقلاب اسلامی می‌كند و بهره‌برداری از آن در جهت اصلاحات اساسی در كشور دارای اهمیت بسیار است.
به عبارت روشن‌تر انقلاب اسلامى در كنار وجوه اشتراك و تشابه‌هایى كه با سایر انقلاب‌ها دارد، ویژگی‌هاى خاص خود را هم دارد كه ماهیت ایدئولوژیك و اسلامى آن را مشخص مى‌كند. این خصوصیات كه از ماهیت اسلامی این انقلاب نشأت گرفته، منحصراً در انقلاب اسلامی وجود دارد و ما از این خصوصیات خاص كه وجه ممیزه‌ی این انقلاب از سایر انقلاب‌ها است تحت عنوان ویژگی‌های انقلاب اسلامی یاد كرده و می‌كوشیم برخی از این ویژگی‌ها را از منظر رهبر معظم انقلاب بیان كنیم:
۱. ماندگاری و در جریان بودن انقلاب اسلامی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد انقلاب اسلامی، تداوم و استمرار آن است. این امر باعث شده تا با وجود گذشت ۳۵ سال از پیروزی انقلاب، همچنان نسیم روح‌بخش آن در ایران و جهان در جریان بوده و دل و روح تشنگان حق و عدالت را بنوازد. اما دلیل این ماندگاری چیست؟ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این خصوصیت انقلاب را ناشی از سخن حق انقلاب می‌دانند: «سخن انقلاب، سخن حق» [است]. این، خاصیت حق است. «
مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ»
۲؛ این یك درخت پاكیزه و سالم و خوش‌نهادى است كه در زمین سالم رشد می‌كند. «
أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاء»
۳؛ ریشه‌اش محكم است، شاخ و برگش هم رفته بالا. «
تُؤْتِی أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا»
۴؛ میوه‌‌ی او هم همیشگى است و در هر فصلى میوه‌‌ی خود را می‌دهد.»
۵ 
۲. هماهنگی و تناسب با فطرت الهی انسان یكی دیگر از ویژگی‌های انقلاب اسلامی ایران تناسب و هماهنگی ارزش‌ها و اهداف آن با فطرت الهی انسان‌هاست. این ویژگی كه ریشه در ماهیت اسلامی انقلاب دارد، باعث شده ابتدا مردم ایران و مسلمانان جهان و سپس هرجا دل آماده‌ای برای پذیرش پیام انقلاب اسلامی باشد به آن جذب شود و این امر به جهانی‌شدن ابعاد انقلاب اسلامی و طرفداری ملت‌ها در اقصی‌نقاط جهان از آن منتهی شده است.
«امروز حركت انقلاب، هدف‌هاى انقلاب، همان چیزهائى است كه در روز اول ترسیم شد و امام بزرگوار و حكیم ما آن‌ها را ترسیم كرد. این هدف‌ها با فطرت مردم هماهنگ بود، لذا مردم آن را گرفتند؛ والّا دل میلیون‌ها مردم را به یك سمتى متوجه كردن، كار عادى‌اى نیست. وقتى كسى با فطرت سخن می‌گوید، از خدا حرف می‌زند، فطرت‌ها به او متوجه می‌شود؛ «وَأَلَّفَ بَينَ قُلوبِهِم لَو أَنفَقتَ ما فِی الأَرضِ جَميعًا ما أَلَّفتَ بَينَ قُلوبِهِم وَلٰكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَينَهُم»
۶. دست قدرت خداست كه دل‌ها را به یك سمتى هدایت می كند...»
۷ 
از ویژگی‌های انقلاب اسلامی، تداوم و استمرار آن است. دلیل این ماندگاری چیست؟ آیت‌الله خامنه‌ای این خصوصیت انقلاب را ناشی از سخن حق انقلاب می‌دانند: «سخن انقلاب، سخن حق» [است]. این، خاصیت حق است. «
مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ»؛ این یك درخت پاكیزه و سالم و خوش‌نهادى است كه در زمین سالم رشد می‌كند. ریشه‌اش محكم است، شاخ و برگش هم رفته بالا. میوه‌‌ی او هم همیشگى است.
یكی دیگر از خصوصیات منحصربه‌فرد انقلاب اسلامی، محدود نبودن آن به مرز، ملیت و قومیت خاصی است. رهبر انقلاب اسلامی در این باره می‌گویند: «از آن‌جا كه انقلاب اسلامى ایران بر پایه‌‌ی شریعت اسلام ناب محمدى (ص) استوار شده است، نمى‌تواند به مرز و ملیت و قومیت خاصى محدود باشد. مسأله این نیست كه ملت ایران یا مسؤولان این كشور بخواهند با روش‌هاى معمول دنیا، انقلاب را به جایى و براى كسى
صادر كنند؛ بلكه موضوع این است كه وقتى تفكر و درك اسلامى و الهى و بینش نوین براى جمعى از مسلمین مطرح مى‌شود، به‌طور طبیعى همهی فضاى عالم اسلام بنا بر ظرفیت و موقعیت خود، از آن بینش و درك استفاده خواهند كرد.»
۸ ایشان در جایی دیگر دربارهی نسبت انقلاب اسلامی با مسائل ایران و جهان اسلام می‌فرمایند: «پیش از پیروزى انقلاب، براى مجموعه‌‌ی انقلابیون و دست‌اندركاران این نهضت عظیم -نه فقط مسائل ملت ایران، بلكه مسائل مسلمین نیز مطرح بود. البته شكى نیست كه در سازندگى، مسائل ملت ایران -به دلایل مختلف- تقدم و ارجحیت دارد. این نظام و این دولت باید بتواند یك الگو درست كند، تا فعل او، قول او را تأیید كند؛ باید بتواند در این كشور اسلام را تحقق ببخشد، تا نهضت اسلامى، صادق شناخته شود؛ باید شعارها را به واقعیت بدل كند، تا آن شعارها، دل شعاردهندگانِ سایر كشورها را گرم كند. پس، مسائل كشور ایران تقدم و اولویت دارد؛ اما بلاشك در هدف‌هاى اصلى حركت اسلامى و نظام اسلامى، مسائل مسلمین مطرح است.»
۹ 
۴. حاكمیت ارزش‌های دینی، اخلاقی و معنوی بر انقلاب مردم در انقلاب اسلامی به دنبال تحولاتی بودند كه بر مبنای اسلام صورت گیرد. آن‌ها باورهای دینی را سرلوحه‌ی خواست خود از انقلاب قرار دادند. این خصوصیت اسلامی سبب شد تا انقلاب محدود به قشر روحانی نشود و همهی مردم در صحنه‌های انقلاب حاضر شده و انقلاب را از آن خود و برای خود بدانند. همچنین دچار این آفت نشود كه اسلام و اهداف اسلامی در جریان انقلاب اولویت خود را از دست بدهد.
رهبر معظم انقلاب مبتلا نشدن انقلاب اسلامی به آفت دوری از اصالت‌ها و ریشه‌ها در مرحله‌ی پیروزی را ناشی از حاكمیت ارزش‌های دینی، اخلاقی و معنوی بر انقلاب می‌دانند و با یادآوری فاصله گرفتن انقلاب‌های مبتنی بر مبانی ماركسیستی و یا ناسیونالیستی، از اصالت و اهداف اولیه‌ی انقلاب و از دست دادن ویژگی‌های انقلابی خود در دوره‌ی نظام‌سازی و استقرار، آن را ناشی از ضعف یا فقدان ارزش‌های اخلاقی و معنوی در این حركت‌ها می‌دانند.
۱۰ رهبر انقلاب ریشه‌ی انحراف در انقلاب‌هایی كه مقدمات آن‌ها مذهبى یا اسلامى بوده ولی در انتها از حالت اسلامى خارج شده‌اند را در ضعف قوت رهبرى در میان مذهبیون فعال در این انقلاب‌ها می‌دانند كه سبب می‌شود افراد غیر مذهبی و یا بی‌دین، امور را قبضه كرده و خط انقلاب را از حالت مذهبى به سمت لامذهبى ببرند.
۱۱ گفت‌وگو با دكتر مصطفی ملكوتیان: بخش یكم: مقایسه‌ی چهار انقلاب بزرگ دنیا / بخش دوم: بر سر اصول خود معامله نكردیم حاكمیت مستمر و پایدار دین و ارزش‌های معنوی و اخلاقی آن بر انقلاب مردم ایران موجب شد تا در هر جاى دنیا قلبى براى دین و اسلام مى‌تپد، به جمهورى اسلامى بر آمده از انقلاب - كه براى اسلام حركت مى‌كند و به اعتلاى كلمه‌‌ی اسلام فكر مى‌كند - علاقه‌مند شود.
۱۲ ۵. مردمی‌بودن مردمی‌بودن انقلاب اسلامی خصوصیت مهمی است كه در واژه‌ی «جمهوری» نظام اسلامی متجلی گردید. مردمی بودن انقلاب اسلامی از دو جهت با مردمی‌بودن سایر انقلاب‌ها تفاوت دارد: اول این‌كه مردمی‌بودن جزء ذات اسلام بوده و چیزی خارج از آن نیست. اسلام برای مردم و هدایت آنان از سوی خداوند تبارك و تعالی نازل شده است و لذا همواره رستگاری آنان را مدنظر قرار دارد. چنین دینی حضور مردم در اجرای مقررات و دفاع از حریم خود را، اصل اولیه می‌داند.
![]()
صوت: دختران فاطمه (نقش زنان در جریان انقلاب اسلامی) دوم آن‌كه اسلام به‌طور واقعی و حقیقی مردم را در صحنه حفظ می‌كند. كذب، دروغ و صورت‌سازی برای حضور مردم در صحنه‌های انقلاب مبتنی بر اسلام راهی ندارد. حضور حقیقی و فعالانه‌ی مردم در انقلاب اسلامی و نقش آنان در انتخاب همهی مسؤولان و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی، مظهر صداقت نظام اسلامی در مردمی‌بودن خویش است.
۱۳ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند دو خصوصیت ابتنای انقلاب بر ارزش‌های اخلاقی، دینی و معنوی و نیز مردمی‌بودن انقلاب، استثنایی‌ترین خصوصیات انقلاب هستند و همین دو خصوصیت، بیشترین تأثیر را در وجهه‌ی این انقلاب در دنیا داشته است؛ همچنان‌كه بیشترین تأثیر را در پیروزى و ماندگارى انقلاب در كشور ما داشته است.
۱۴ ۶. همه‌جانبه بودن انقلاب اسلامی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی كه البته آن هم از ماهیت اسلامی انقلاب نشأت گرفته است، همه‌جانبه بودن و ناظربودن بر همهی عرصه‌های زندگی و حیات فردی و اجتماعی است. رهبر انقلاب اسلامی دربارهی این خصوصیت انقلاب اسلامی می‌گویند: «انقلاب اسلامى با همهی انقلاب‌هاى دیگر متفاوت است؛ نه یك انقلاب صرفاً معنوى و فرهنگى است، نه یك انقلاب صرفاً اقتصادى است، نه یك انقلاب صرفاً سیاسى است؛ یك انقلاب همه‌جانبه است. مثل خودِ اسلام است. همان‌طورى كه اسلام ابعاد معنوى و اخلاقى دارد، ابعاد الهى دارد، در عین حال ناظر به زندگى مردم است؛ بُعد اقتصادى، بُعد سیاسى، بُعد اجتماعى در اسلام وجود دارد؛ انقلاب اسلامى هم داراى ابعاد مختلف بود و راز ماندگارى انقلاب اسلامى و روزبه‌روز زنده‌تر شدن این انقلاب در سطح منطقه و جهان، همین ابعاد گوناگون آن است كه با نیازهاى بشر متوازن و همراه است.»
۱۵ پی‌نوشت‌ها:
۱. صحیفه‌ی انقلاب، وصیتنامه‌ی امام خمینی، سازمان چاپ و انتشارات ۱۳۶۹، ص ۷.
۲. سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی ۲۴
۳. همان
۴. سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی ۲۵
۵. بیانات در دیدار جمعی از مردم آذربایجان به مناسبت سالروز قیام مردم تبریز ۱۳۸۸/۱۱/۲۸
۶. سوره‌ی أنفال، آیه‌ی ۶۳
۷. بیانات در دیدار جمعی از مردم آذربایجان به مناسبت سالروز قیام مردم تبریز ۱۳۸۸/۱۱/۲۸
۸. سخنرانى در مراسم بیعت گروه كثیرى از ائمه‌ى جمعه و روحانیون استان مازندران و اصفهان و علما و طلاب كشورهاى اسلامى مقیم ایران ۱۳۶۸/۴/۴
۹. سخنرانى در اجتماع طلاب و فضلاى حوزه‌ى علمیه‌ى قم ۱۳۷۰/۱۲/۱
۱۰. خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران ۱۳۶۸/۱۱/۲۰
۱۱. خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران ۱۳۶۸/۱۱/۲۰
۱۲. خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران ۱۳۶۸/۱۱/۲۰
۱۳. خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران ۱۳۶۸/۱۱/۲۰
۱۴. خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران ۱۳۶۸/۱۱/۲۰
۱۵. بیانات رهبر انقلاب در مراسم نوزدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى رحمه‌الله ۱۳۸۷/۳/۱۴